admin
Kelimeler yapı bakımından; basit kelimeler, türemiş kelimeler ve birleşik kelimeler olmak üzere üç başlık altına incelenmektedir:
Basit Kelimeler
Yapım eki almamış sözcüklere Basit Sözcükler(kelimeler) denir . Bu türde olan sözcükler çekim eki alabilir. Yapım eki almadıkları için bunlar sözcükler her zaman kök halinde bulunur.
- Telgraf-ın tel-ler-i-n-e kuş-lar kon-du. Bu cümlede eklerin tamamı çekim ekidir.
- Masasında, kalemler, kağıtlar ve kitaplar vardı. Cümlesindeki bütün isimler yapım eki almadıkları için basit yapılıdır.
Türemiş Kelimeler
Kök ya da gövde halinde bulunan sözcüklere yapım eki getirilerek oluşturulan yeni sözcüklerdir. Türemiş sözcükte en az bir tane yapım eki bulunur.
Not: Türemiş sözcüklere “gövde” de denir.
Türemiş Sözcük = Kök + Yapım Eki
- göz – cü → gözcü
- yol – luk → yolluk
- ev – ci – lik → evcilik
- sor – u – lar → sorular
Yukarıdaki sözcüklerde koyu renkle gösterilen ekler yapım ekidir. Kök veya gövdelere gelerek yeni bir kelime türetmiştir.
- Ayşe ile okulda tanıştık.
- Yol kenarındaki ağaçları suladı.
Yukarıdaki cümlelerde koyu renkle gösterilen fiiller yapım eki alması nedeniyle türemiş yapılıdır.
Birleşik Kelimeler
Yeni ortaya çıkan bir kavramı karşılamak için, birden fazla sözcüğün bir araya gelerek kaynaşması sonucunda ortaya çıkan sözcüklere birleşik sözcük denir.
Birleşik Sözcüklerin Oluşumu
- “Ata + Türk → Atatürk
bu sözcükte “Ata” ve “Türk” sözcükleri bir araya gelerek yeni bir kelime oluşturmuştur. - ne + asıl → nasıl
- Koca + baş → kocabaş
- Ada + Pazar – ı → Adapazarı
Not: Birleşik sözcükler farklı yollarla oluşturulabilmektedir:
Birleşik İsim
İsim tamlaması yoluyla: Adapazarı, taşkörü, aslanağzı…
Sıfat tamlaması yoluyla: Yeşilırmak, gerçekdışı, açgözlü…
İki fiilin birleşmesiyle: çekyat, kapkaç, yapboz…
İsim ve fiilin birleşmesiyle: mirasyedi, imambayıldı, uçaksavar…
Yansıma sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşur: şakşak, çatapat, çıtçıt, gırgır..
Birleşik Fiil
İsim + yardımcı eylem yoluyla: (olmak, etmek, eylemek, kılmak, buyurmak) yardım etmek, hapsolmak, hasta olmak…
Fiil + fiil yoluyla(Yeterlik, Tezlik, Sürerlik, Yaklaşma) : sevebilmek, gidedurmak, yapıvermek, düşeyazmak…
Deyimleşme yoluyla: dert yanmak, kafaya koymak, burnunu sokmak…
Not : Birleşik sözcükler oluşturulurken ses düşmesi, ses türemesi gibi ses olayları olursa veya sözcüklerden en az biri gerçek anlamını kaybederse oluşan birleşik sözcük bitişik yazılır.
- hapis + etmek → hapsetmek (ünlü düşmesi)
- Af + etmek → affetmek (ünsüz türemesi)
- kül + bastı → külbastı (yemek)
