EDAT(İLGEÇ)

Tek başına bir anlam taşımadığı halde cümle içerisinde kullanılan sözcüklerle anlam kazanan sözcüklere edat denir.

• Sınıf arkadaşlarına göre epey farklıydı.
•  Bugün göl buz gibiydi.
• Hava kadar hafifti.

Not: Edatlar cümleye neden, amaç, araç, birliktelik, benzerlik, karşılaştırma, zaman ve koşul gibi farklı anlamlar katar.

UYARI: Edatlar cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olur.

• Sizin için koşturuyorum.
• Sizin  koşturuyorum.

Başlıca Edatlar
İçin	Kadar	Göre
Gibi	İle(-le, -la)	Karşı (-e karşı)
Doğru(-e doğru)	Üzere	Beri
Başka (-den başka)	Yalnız	Ancak
mi	Değil	Diye

“İle (-le / -la)” Edatı

“İle” edatı cümleye ; birliktelik, araç, durum veya neden anlamları  kazandırır.

Örnekler

> Arkadaşları ile sinemaya gitmiş. (birliktelik) > Derenin taşması ile köy sular altında kaldı. (neden / sebep) > Gösteriyi ilgi ile izledik. (durum)

 NOT  “İle” edatı, “-le / -la” şeklinde kelimeye bitişik olarak da yazılabilir.

• Ankara’a  trenle gittim. (araç)

Not:  “İle” sözcüğü hem edat hem de bağlaç görevinde kullanılabilir. Cümlede “ile” yerine “ve” bağlacı getirildiğinde anlamı bozulmuyorsa bağlaç, bozuluyorsa edattır.

• Ahmet ile Ali parka gitti. (”İle” yerine ”ve” kullanılabilir. → Bağlaç)
• Bu düşünce ile bir yere varamazsınız. (”İle” yerine ”ve” kullanılamaz. → Edat)

“Gibi” Edatı

Birlikte kullanıldığı sözcüğe, tahmin, olasılık benzetme veya hemen yapılma anlamları kazandırır.

Örnekler

> Kara bir bulut gibi üzerimize çöktü ağırlık. (Benzerlik) > Bugün dışarısı çok soğuk olacak gibi. (Tahmin / olasılık) > Gaz kaçağını duyduğum  gibi dışarı çıktım. (Hemen yapılma, tezlik)

 “İçin” Edatı

Cümleye amaç ve neden (sebep) gibi birçok farklı anlam ilgileri katmaktadır.

Örnekler

> Şeytan Sofrası’nı görmek için Balıkesir’e gittim. (amaç) > Korktuğu için konuşmadı. (neden / sebep)

“Üzere” Edatı

Cümle içerisinde genellikle “için” edatının yerini kullanılır ve cümleye farklı anlam ilgileri katar.

Örnekler

>Parkta buluşmak üzere ayrıldık. (amaç) >bir hafta sonra geri vermek üzere sana kitabımı veririm-. (şartıyla)

“Diye” Edatı

Kullanıldığı cümleye amaç ve neden (sebep) anlamları katar.

Örnekler

> Beni sevesin diye çok çabalıyorum. (amaç) > Kar yağıyor diye sinemaya gitmekten vazgeçti. (neden / sebep)

“Kadar” Edatı

Cümleye karşılaştırma yoluyla benzerlik, eşitlik, yaklaşıklık vb. gibi anlamlar kurar.

Örnekler

> O da senin kadar üzüldü. (eşitlik) > SU kadar parlak berrak bir gökyüzü vardı. (benzerlik)

“Ancak” Edatı

Kullanıldığı cümleye “en fazla, sadece, olsa olsa, en erken,” gibi anlamlar katar.

Örnekler

> Bu durumu ancak sen ortadan kaldırabilirsin. (sadece) > Burası ancak üç kişi alır. (en fazla, olsa olsa)

 Not: “Ancak” kelimesi, yerine “ama, fakat” kullanılabiliyorsa bağlaç olur. 

Örnekler

> Bu araç ancak dizel ile çalışır. (ancak = sadece ⇒ Edat) > Bu işi halledebilirim  ancak san pahalıya mal olur. (ancak = ama, fakat ⇒ Bağlaç)

“Doğru (-e doğru)” Edatı

Cümle içerisinde “-e doğru” şeklinde kullanıldığında edat olur, cümleye yönelme anlamı katar.

Örnekler

>Okula doğru yürürken yerde kalem buldum. (yönelme) > Köpek üzerimize doğru koşmaya başladı. (yönelme)

Not:   Cümle içerisinde “Doğru” kelimesi edat dışında isim, sıfat veya zarf görevinde de kullanılabilir.

>Tahtada ki doğruyu Mustafa çizdi. (İsim)
> Doğru söz her zaman acıtır (İsmi nitelediği için ⇒ Sıfat)
> Bana  doğru söyle! (Fiili nitelediği için ⇒ Zarf)

“Karşı (-e karşı)” Edatı

Cümle içerisinde ”-e karşı” şeklinde kullanıldığında edat olur ve cümleye çeşitli anlamlar katar.

Örnek(ler)

>Güneşe karşı oturup D vitamini alalım. (yönünde) >Sana karşı düşüncelerim değişti. (yönelik) > Bu söze karşı söyleyecek bir söz yok. (cevap olarak) >Sabaha karşı her şey bitmişti. (zaman)

 Not:   Cümle içinde “Karşı” sözcüğü edat dışında isim, sıfat veya zarf görevinde de kullanılabilir.

> Karşıya gidip gelelim mi? (İsim)
> Karşı dükkan daha çok müşteri çekiyor. (İsmi nitelediği için ⇒ Sıfat)
> Bana niye  karşı geliyorsun. (Fiili nitelediği için ⇒ Zarf)

“Başka (-den başka)” Edatı

Cümle içerisinde ”-den başka” şeklinde kullanıldığında edat olur, cümleye “dışında, hariç” anlamı katar.

Örnekler

> Senden başka beni anlayan kimse yok. (dışında, haricinde) > Artık bakmaktan başka yapacak bir şeyimiz kalmadı. (dışında, haricinde)

 Not  Cümle içinde “Başka” kelimesi edat dışında isim, zamir veya sıfat görevinde de kullanılabilir.

> Başkasının başına da gelmesin. (İsmin yerine kullanılmış ⇒ Zamir)
> Başka bir araba aldık. (İsmi niteliyor ⇒ Sıfat)

“Dolayı / Ötürü (-den dolayı / -den ötürü)” Edatı

Cümle içinde neden bildiren edatlardır. Kendisinden önce gelen sözcükle “-den dolayı”, “-den ötürü” şeklinde öbekleşerek kullanılırlar.

Örnekler

> Konuşmadığından ötürü davayı kaybetti. (neden / sebep) > Seni özlediğinden dolayı seni sayıklıyordu. (neden / sebep)

“Beri (-den beri)” Edatı

Cümle içinde “-den beri” şeklinde kullanıldığında edat olur, Cümleye zaman anlamı katar.

Örnekler

> Seni gördüğümden beri seni düşünüyorum. (zaman) > Dünden beri canım sıkılıyor. (zaman)

“Göre” Edatı

Cümle içinde “-e göre” şeklinde kullanıldığında edat olur, cümleye  karşılaştırma ve görelik anlamları katar.

Örnekler

> Bana göre sen bu sınavdan iyi bir not alacaksın. (görelik) > Düne göre hava daha güzel (karşılaştırma)

“Yalnız, Sadece, Bir, Tek ” Edatları

Cümle içinde “yalnız, bir, tek” sözcükleri diğer edatlardan farklı olarak tek başına da kullanılabilirler. Cümlede “yalnız, bir ve tek” kelimeleri  “sadece” anlamında kullanıldıklarında edat olurlar.

Örnekler

> Ömrü boyunca yalnız bir kez kafasını eğdi. (sadece) > Kalbim sahibi tek sensin. (sadece) > Yanımda bir o vardı. (sadece) > Maça sadece üç kişi geldi.

Not:   “Yalnız” kelimesi cümle içerisinde isim, sıfat, zarf, bağlaç ve edat olarak kullanılabilmektedir.

• Cümle içerisinde “Yalnız” sözcüğü yerine “sadece” sözcüğü getirilebildiği durumlarda edat görevindedir.
• Cümle içerisinde “Yalnız” sözcüğü, yerine “ama, fakat” sözcüğünü getirilebildiği durumlarda bağlaç görevindedir.
• Cümle içerisinde “Yalnız” sözcüğü “Yanında başkaları bulunmayan, tek başına olan” anlamı taşıyorsa isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılmıştır.

>Buralara kadar yalnız seni görmeye geldim. (yerine “sadece” sözcüğü getirilebildiği için edattır)
>Günler güzel gidiyor yalnız havalar biraz soğuk. (yerine “ama, fakat” sözcüğü getirebildiğimiz için bağlaçtır.)

> Buraya geldiğimden beri yalnızım.( “yanında başkaları bulunmayan, tek başına olan” anlamında kullanıldığı için isimdir.)

> büyükşehirden  yalnız bir yaşam geçirmek için kaçtım. (“yanında başkaları bulunmayan, tek başına olan” anlamında kullanıldığı ve “yaşam” ismini nitelediği için sıfattır.)

> Eşini kaybettikten sonra yalnız kaldı. (“yanında başkaları bulunmayan, tek başına olan” anlamında kullanıldığı ve “kalmak” eylemini nitelediği için zarftır.)