İSİMLER (ADLAR)

Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir. İsimlerle, karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı bir ilgi vardır. Bunlar daima birbirlerini çağrıştırır.

Örneğin “defter” sözü aklımızda hemen varlık olarak “defter” nesnesini canlandırır. Ya da bir “defteri” gördüğümüzde zihnimize hemen onu karşılayan isim gelir.

Kavramlar için ise bu kadar belirgin bir ilişkinin varlığını söyleyemeyiz. Örneğin “sıkıntı” dendiğinde aklımızda bir nesne canlanmaz; ancak bunun insanı zora sokan bir durum olduğu zihnimizde belirir.

Şimdi isim çeşitlerini görelim.

Varlıklara Verilişlerine Göre İsimler

Cins (Tür) İsmi

Aynı türden varlıkları karşılayan isimlerdir. Bu varlıkların benzerleri etrafta çoktur:

“Ağaç, çiçek, kitap, ev, okul, insan, ders…”

Not: Bazı cins isimler özel isim olarak kullanılabilmektedir.

Gül	Gül	Boncuk	Boncuk

Özel İsim

Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir.

Özel isimler şu şekilde sınıflandırılabilir:

• Kişi (Şahıs) Adları Ve Soyadları: Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Ayşe, Fatma.

• Dil, Din, Mezhep, Ulus, Yurt Ve Devlet Adları: Türkçe, Türk, İslâmiyet, Hanefilik, Anadolu, Türkiye Cumhuriyeti Devleti.

• Hayvanlara Verilen Adlar: Boncuk, Tekir, Yumak

• Unvanlar: Gazi Mustafa Kemal Paşa, Koca Mustafa Paşa, Kara Bela Hüsnü

• Gazete, Dergi Ve Kitap Adları: Varlık Dergisi, Eyüp Sultan Postası, Yaban

• Kurum, Dernek, Okul, Hastane Ve Devlet Dairelerinin Adları: Bilkent Üniversitesi, Yeşilay, Türkiye Büyük Millet Meclisi, Atatürk Lisesi

• Şehir, Kasaba, Köy, Mahalle, Semt, Bulvar, Cadde Ve Sokak Adları:  Akşamsettin Mahallesi, Fevziçakmak Caddesi, Papağan Sokak, Taşova, Amasya

• Gezegen ve Yıldız Adları: Satürn, Dünya, Samanyolu, Güneş

• Dağ, Ova, Göl, Deniz, Akarsu, plato vb. adları: Karadeniz, Ağrı Dağı, Konya Ovası..

Not: Özel isimlerin ilk harfi büyük yazılır ve özel isimlere gelen çekim ekleri kesme işaretiyle ayrılır.

• Ahmet’in gömleği çok güzeldi.

Not: Özel adlara gelen yapım ekleri ve yapım eklerinden sonra eklenen çekim ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.

Ankara	–	lı	–	lar	Ankaralılar
		Yapım Eki		Çekim Eki

Varlıkların Sayılarına Göre İsimler

Tekil İsim

Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlere tekil isim denir.

• “kitap, çocuk, şiir, bilgisayar, ağaç, defter, kalem…”

Çoğul İsim

Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. Çoğul isimler, “-ler, -lar” eki getirilerek yapılır.

• “Kitaplar, çocuklar, şiirler, bilgisayarlar ağaçlar, defterler, kalemler…”

Not: Çoğul ekleri (-lar / -ler) cümleye bazen farklı anlamlar da kazandırabilir.

• Selçuklular Anadolu’nun kapısını Türklere açmıştır. (Devlet)
• Teyzemler bize geleceklermiş.(Aile)
• Onu görünce dünyalar benim oldu.(Abartma)
• On üç yaşlarında genç bir çocuk geldi yanıma.(Yaklaşık)
• Akşamları parka gelir otuz dakika oturur sonra eve geçerdi.(Süreklilik)
• Vali Beyler de toplantıya teşrif etmişlerdi. (Saygı)

Topluluk İsmi

Yapıca tekil olduğu hâlde(çoğul eki almadığı halde) birden çok varlığı karşılayan isimlere topluluk ismi denir.

• “Toplum, halk, millet, ordu, bölük, sürü, takım, sınıf,  “

Not: Topluluk isimleri de bazı durumlarda çoğul eki alabilir. Bu durumda grupların çoğulu bildirilmiş olur.

• “Ordular ilk hedefiniz Akdeniz!”

Varlıkların Oluşuna Göre İsimler

Somut İsim

Beş duyu organlarımızdan biri veya bir kaçı ile algılanabilen isimlere somut isim denir.

“Kalem, sandalye, ağaç, ses, hava…”

Soyut İsim

Beş duyu organlarımızdan herhangi birisi ile algılanamayan, ama varlığına inandığımız isimlerdir.

“Neşe, özlem, sevgi, korku, rüya, ruh, kötülük, iyilik, kin …”