Anlatım Bozuklukları (Yapısal Bozuklukları)

Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Cümle içerisinde özne – yüklem uyumsuzluğu kişi bakımından, tekillik-çoğulluk bakımından ve özne eksikliği bakımından  olmak üzere üç başlıkta incelenmektedir.

Kişi Bakımından Uyumsuzluk

Anlatım bozukluğu olmayan bir cümle kişi bakımından uyumlu olmalıdır.

Kural	Kural
Özne  “Ben” ve “Sen” olursa	Yüklem “biz” olur.
Özne “Ben” ve “o”  olursa	Yüklem “biz” olur.
Özne “Ben” ve “onlar”  olursa	Yüklem “biz” olur.
Özne “Sen” ve “onlar”  olursa	Yüklem “siz” olur.
Özne “Sen” ve “onlar”  olursa	Yüklem “siz” olur.

Not: özne birden çok ise ve içinde “ben” varsa yüklem biz, cümle içinde “sen” varsa yüklem “siz” olur.

• Yeryüzünde bir sen bir de ben varım. (yanlış- varız)

• Annen ve sen yarın okula gel. (yanlış – gelin)

Tekillik-Çoğulluk Bakımından Uyumsuzluk

1. Eylem adları, soyut kavramlar, organ adları, zaman adları, cansız varlıklar, bitki ve hayvan adları çoğul özne olursa yüklem tekil olur.

• Saatler hızla geçiyor.
• Güller erkenden açtı.
• Gözlerim görmüyor.

2. Topluluk adları özne olursa yüklem tekil olur.

• İlçe halkı olayı anlamak için evlerinde çıktı.

3. İnsanı karşılayan kavramlar çoğul özne olursa yüklem tekil de çoğul da olur.

• Adamlar koştu.(D)
• Adamlar koştular(D)

4. Kişileştirmenin olduğu cümlelerde yüklem tekil de çoğul da olur.

• Kuşlar sevinçle uçuştu.(D)
• Kuşlar sevinçle uçuştular.(D)

5. Öznenin içinde sayı sıfatı varsa yüklem tekil olur.

• Dört kişi evin önüne geldi.

6. Belgisiz zamirler özne olursa yüklem tekil olur.

• Meydanda toplananların birkaçı durumu anlamak için polise gitti.

Özne Eksikliği Bakımından Uyumsuzluk

Cümlenin temel öğelerinden olan özne yüklemin bildirdiği iş oluş ve harekete göre öznenin olmaması ya da birden fazla yükleme bağlı olması anlatım bozukluğuna neden olmaktadır. Özne eksiliği genellikle bağlı ve sıralı cümlelerde karşımıza çıkmaktadır.

• Bu tür dergilerin sayısı azalıyor, (BU TÜR DERGİLER) okunmaz oluyor.

• Kazada şoförün suçlu olduğu anlaşıldı ve (ŞOFÖR) hemen tutuklandı.

Eklerle İlgili Yanlışlar

Cümlede eklerin eksik veya fazla kullanılması anlatım bozukluğuna neden olmaktadır. Eklerle ilgili yanlışlıklara:

1. Edilgenlik Eklenin Üst Üste Kullanmak
2. Kitaplar yerine konuldu.(yanlış)
3. Kitaplar yerine kondu.(doğru)

    2. İyelik Ekinin Gereksiz Kullanılması.

Sözcükte “–masını” ifadesi yerine “-mayı” ifadesi getirebiliyorsa iyelik eki gereksizdir.

• Dolma kalem kullanmasını bilmiyor(yanlış)
• Dolma kalem kullanmayı bilmiyor.(doğru)

    3. Gereksiz / Eksik Ek Kullanımı

• yılladır manavcılık yapıyor.(yanlış)
• yılladır manavlık yapıyor.(doğru)
• Buradaki eşyalar geçmişte insanların gündelik yaşayışlarını yansıtmaktadır. (yanlış)
• Buradaki eşyalar geçmişteki insanların gündelik yaşayışlarını yansıtmaktadır. (doğru)

4. Çoğul Anlamlı Sözcüklerden Sonraki Sözcüklere Çoğul Eki Eklemek

• Birçok seneler geçti, dönen yok seferinden.(yanlış)
• Birçok sene geçti, dönen yok seferinden.

Öge Eksikliği

Cümle içinde kullanılması gereken öğelerden birisinin kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açmaktadır. Yapısal anlatım bozuklukları içerisinde özne ve yüklem eksikliğini ayrı olarak incelediğimizden bu konuda nesne ve tümleç eksikliğine değineceğiz.

NOT: Öğe eksikliği karşımıza bağlı ve sıralı cümlelerde ortak kullanılan öğelerin yükleme bağlanamamasından kaynaklanmaktadır.

• Binaya giriş ve (BİNADAN) çıkışlar yasaklandı. (D. Tümleç eksikliği)
• Geçen hafta arkadaşlarına uğradı ve (ARKADAŞLARINDA)bir gece kaldı. (D. Tümleç eksikliği)
• Yasalara göre paranın üzerine yazı yazmak ve(PARAYI) yırtmak yasaktır. ( Nesne eksikliği)
• Konuşmacının düşüncelerine katılıyor ve (KONUŞMACIYI) destekliyorum. ( Nesne eksikliği)

 Yüklem Eksikliği

Genellikle sıralı cümlelerde rastlanılan bir anlatım bozukluğudur. Bu anlatım bozukluğunda birinci cümle için kullanılan yüklem ikinci cümle içinde kullanılmaktadır. Yalnız yüklemlerin her iki cümle içinde ortak olması gerekmektedir. Yüklemlerin ortak olmaması anlatım bozukluğuna neden olmaktadır.

• O yıllarda ben otuz(YAŞINDAYDIM) o ise otuz beş yaşlarındaydı.
• Olaydan büyük bir üzüntü duyduğunu(SÖYLEDİ), suçluların cezalandırılmasını istedi.

Tamlama Yanlışları

Genellikle sıfatların ve adların aynı tamlanana bağlanması sonucunda ortaya çıkan anlatım bozukluğudur.

• Özel ve devlet okulları kar yağışı nedeniyle  tatil edildi.

Bağlaç Yanlışları                       

Cümle içerisinde kullanılan bazı bağlaçlar olumlun ve olumsuz yargıları birbirine bağlamaktadır. Bu durumu uygun olmayan bağlaçlar anlatım bozukluğuna neden olmaktadır.

• Bu dünya ne sana ne de bana kalmaz(yanlış)
• Bu dünya ne sana ne de bana kalır.(doğru)
• Yanlış bir şey söylesem de kızmaz ama inanılmayacak kadar anlayışlıdır. (yanlış)
• Yanlış bir şey söylesem de kızmaz ve inanılmayacak kadar anlayışlıdır. (doğru)