şadgeldi hoca
ATASÖZLERİ
Söyleyeni, söylenme yeri ve zamanı belli olmayan halkın ortak malı olan, genel kural niteliğindeki ders ve öğüt verici özlü sözlere atasözü denir.
NOT: Atasözlerinin hepsi tamamlanmış bir yargı bildirir. Bu nedenle atasözleri cümle değeri taşır.
Atasözlerinin Özellikleri
- Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden atasöz’ünde kullanılan sözcükleri yerine başka sözcükler getirilemez, sözcüklerin sırası değiştirilemez.
- Akıl başta değil yaştadır/Yanlış- Akıl yaşta değil baştadır.
- Atasözlerinde genellikle geniş zaman kipi kullanılmaktadır. Öğüt niteliği taşıyan atasözlerinde emir kipi de sık sık kullanılmaktadır.
- Bir elin nesi var iki elin sesi var.
- Bin bilsen de bir bilene danış.
- Güneş balçıkla sıvanmaz.
- Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.
- Mum dibine ışık vermez.
- Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır.
- Gerçek anlamlı atasözleri de bulunmaktadır.
- Akıl yaşta değil baştadır.
- Akıl için yol birdir.
- Bugünün işini yarına bırakma.
- Yakın veya aynı anlamlı atasözleri de bulunmaktadır.
- Mum dibine ışık vermez. ↔ Terzi kendi söküğünü dikemez.
- Bazı Atasözlerinin zıt(karşıt) anlamlıdır.
- Öfke ile kalkan zararla oturur.→Öfke baldan tatlıdır.
- İyilik eden iyilik bulur.→ İyilikten maraz doğar.
- Fazla mal göz çıkarmaz. → Azıcık aşım, kaygısız başım.
DEYİMLER
En az iki sözcüğün genellikle gerçek anlamından uzaklaşarak kalıplaşması ile oluşan söz gruplarıdır.
Deyimlerin Özellikleri:
- Deyimler kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden deyimlerde kullanılan sözcükleri yerine başka sözcükler getirilemez, sözcüklerin sırası değiştirilemez.
- Baltayı ağaca vurmak / doğrusu Baltayı taşa vurmak.
2.Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.
- Ağzı kulaklarına varmak.
- Burun kıvırmak.
- Gerçek anlamı ile kullanılan deyimler de vardır.
- Alan razı satan razı
- Çoğu gitti,azı kaldı.
- Ağzına bir şey koymamak.
- Deyimler çeşitli durumları daha güzel ifade etmek için kullanılır. Bu yüzden Deyimler genel yargı bildirmez, öğüt vermez, genel kural niteliği taşımaz.
- Eli boş dönmek ( bir işte umduğunu bulamama durumu)
- Pişmiş aşa su katmak (olmuş bir işi bozma durumu)
- Etekleri zil çalmak ( sevinme durumu)
5. Deyimlerin büyük bölümü mastar halinde bulunmaktadır. Kip ve kişi eklerini alarak cümle biçimine girebilir.
- Artık canıma tak etti .
- Etekleri zil çalıyordu.
6. Tamlama biçiminde deyimler de bulunmaktadır.
- Ayaklı kütüphane
- Kara gün
- Püf noktası
- Baba ocağı
NOT: Bitişik olarak yazılan sözcükler mecaz anlamlı olsalar dahi deyim sayılmaz.
- Hanımeli (Deyim olarak kullanılmaz değildir.)
- Vurdumduymaz(Deyim değildir.)
Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:
- Çok eski zamanlardan günümüze geldikleri için kimin tarafından söylendikleri belli değildir.
- Kısa ve öz sözlerdir. Yani az sözcükle çok şey anlatırlar.
- Kalıplaşmış sözlerdir Bu yüzden herhangi bir değişikliğe uğramazlar.
- Genellikle mecaz anlam taşırlar.
Atasözleri ile Deyimler Arasındaki Farklar:
- Atasözleri cümle şeklindeyken, deyimler genellikle söz grubu şeklindedir.
- Damlaya damlaya göl olur. (atasözü)
- Ayağını yorganına göre uzatmak. (deyim)
2. Atasözleri söylendiği zamanın ötesinde tüm zamanlarda geçerlidir.. Deyimler ise anlık durumlar için ve sözü söyleyen kişi ya da kişiler için geçerlidir.
“Rüzgar eken fırtına biçer ” sözü her zaman ve herkes için geçerli olduğu için atasözüdür
“Burun kıvırmak” sözü anlık bir durumu bildirdiği için deyimdir.
3. Atasözleri topluma öğüt verirken, deyimler sadece içinde bulunulan durumları bildirir. Yani deyimlerin ders verme özelliği yoktur.
- “Çobansız koyunu kurt kapar.” sözü ders verdiği için atasözüdür.
- “Burnu havada olmak” sözü ise öğüt verme amacı taşımadığı için deyimdir.
ÖZDEYİŞ (VECİZE)
Söyleyeni belli olan özlü sözlere özdeyiş denir. Özdeyişler genellikle çeşitli alanlarda bilgi sahibi olmuş ünlü kişilerin söylediği anlamca zengin sözlerdir. Ünlü bir kişinin söylediği her söz özdeyiş sayılmaz. Sözün güzel olması ve derin anlamlar taşıması gerekir.
- Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Atatürk)
- Bana bir harf öğretenin kölesi olurum.(Hz Ali)
- Ön yargıyı parçalamak atomu parçalamaktan daha zordur. (Albert Einstein)
- Kalem kılıçtan keskindir. (Napolyon)
- Adalet mülkün temelidir. (Hz Ömer)
