Biruni
Madde Döngüsü
Canlıların yapısında bulunan elementlerin tekrar tekrar doğada kullanılmasına
madde döngüsü adı verilir.
Su Döngüsü
Dünya’daki su hareket eder, biçim değiştirir, bitkiler ve hayvanlar ve insanlar tarafından kullanılır, fakat gerçekte asla yok olmaz. Su dünyada sürekli olarak hal değişimleri şeklinde varlığını devam ettiririr.
Su; bitki ve hayvanların solunum ve terleme gibi faaliyetleri, yeryüzünde bulunan suların buharlaşarak havaya karışması, bulutları oluşturması ve havadaki su buharının yoğuşması ile yağış hâlinde katı veya sıvı olarak yeryüzüne geri döner. Bu duruma su döngüsü adı verilir.
.
Azot Döngüsü
Topraktaki azotun havaya, havadaki azotun ise toprağa karışmasına azot döngüsü adı verilir. Azot canlılar için önemli bir maddedir. Canlılar yaşamlarını sürdürebilmek için oksijen ve karbondioksite ihtiyaç duydukları gibi, büyüyebilmek için de azota ihtiyaç duyarlar. Çünkü azot proteinlerin ve DNA’nın önemli bir bileşenidir.
Atmosferin yaklaşık %78’ini azot gazı oluşturur. Canlıların büyük çoğunluğu atmosferdeki azottan doğrudan yararlanamaz. Azotun kullanılabilmesi için bağlanması yani azotlu bileşiklere dönüştürülmesi gerekir. Azotun bağlanmasında bakterilerin etkinliğinin yanı sıra yıldırım ve şimşeğin de etkisi vardır.
Karbondioksit Döngüsü
Ekosistemdeki canlıların yapısını oluşturan en önemli elementlerden biri karbondur. Karbon, canlılardaki bütün organik bileşiklerin yapısında bulunur. Karbon elementinin kaynağı ise atmosferde bulunan karbondioksit gazıdır. Üreticiler ürettikleri, tüketiciler ise besin zinciri yolu ile elde ettikleri besinlerin bir kısmını solunum yoluyla atmosfere karbondioksit olarak geri verir.
Bununla birlikte ölü üretici ve tüketicilerin ayrıştırıcılar tarafından parçalanması ile fosil yakıtların yanması karbonun karbondioksit olarak atmosfere dönmesine neden olur. Canlı ve cansız çevre arasında ortaya çıkan karbon dolanımına karbon döngüsü denir.
Oksijen Döngüsü
Atmosferde bulunan gazların %21’i oksijenden oluşmaktadır. Oksijen canlı yaşamın devam etmesi için önemli bir etkendir. Bu etken Fotosentez olayı sayesinde sürekli olarak atmosferde bulunmaktadır. Fotosentez olayı ile su ve karbondioksit kullanılarak atmosfere oksijen verilir. Solunum ile oksijen, besinlerin yapısında bulunan hidrojen ile birleşerek su buharını oluşturur. Oluşan su buharı, canlılar tarafından atmosfere verilir. Canlı ve cansız çevre arasında meydana gelen oksijenin dolanımına oksijen döngüsü adı verilir.
Çevre Sorunları
Ozon Tabakası
Ozon tabakası, ozon gazından oluşan ve yeryüzünden 10–50 km arası yükseklikte bulunan, değişken kalınlıkta bir tabakadır. Ozan tabakası güneşten gelen zararlı ultraviyole ışınlarının yeryüzüne ulaşmasını engeller.
- Atmosferdeki miktarı az olan gazlardan biri olmasına rağmen varlığı Dünya için çok önemli olan bir gazdır.
- Uzaydan gelen pek çok zararlı ışına karşı bir kalkan görevi görmektedir
- Birçok hava olayının seyrinin, kuvvetinin, sıklığının ve oluş şeklinin değişmesine de neden olmaktadır.
Uyarı: Sanayide ve günlük yaşamda kullanılan bazı kimyasallar ve gazlar ozon tabakasının seyrelmesine neden olmaktadır. Bu kimyasal ve gazlar;
- Kloroflorokarbonlar (CFC) ve hidrokloroflorokarbonlar (HCFC) (genellikle klima sistemlerinde, buzdolaplarında ve köpük üretiminde kullanılır.)
- Halonlar (yangın söndürme cihazlarında kullanılır.)
- Metil bromid (tarımda böcek ilacı olarak kullanılır.)
Ozan Tabakasının Seyrelmesinin İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri
- Cilt kanseri oranları artar.
- Göz kusurları meydana gelir.
Ozan Tabakasının Seyrelmesinin Bağışıklık Sistemi Üzerindeki Etkileri
- İnsanların bağışıklık sistemini zayıflar.
- Enfeksiyon hastalıkları vb hastalıklara yakalanma olasılığı artar
Ozan Tabakasının Seyrelmesinin Bitkiler Üzerindeki Etkileri
- UV ışınları, fotosentezin durmasına veya yavaşlamasına sebep olur.
- Bitkiler, ozon tabakasının incelmesiyle hastalıklara, böceklere ve kuraklığa karşı hassas hâle gelir.
Ozan Tabakasının Seyrelmesinin Önlemek için
- CFC (kloroflorokarbon) ve HCFC (hidrokloroflorokarbon) içeren spreyler ile içerisinde ozon tabakasına zarar veren kimyasalları bulunduran ürünleri satın alınmamalı ve kullanılmamalıdır.
- Buzdolaplarının, derin dondurucuların, araç ve ev klimalarının bakımlarının düzenli olarak yaptırılmalıdır.
- Toplumsal bilinçlenme sağlanmalıdır.
Küresel İklim Değişikliği
Sera gazları Dünya üzerinde gözlemlenebilir bir sıcaklık artışı meydana getirmektedir. Bu artışa küresel ısınma adı verilmektedir. Küresel ısınma sonucunda ise Dünya ikliminde önemli değişiklikler meydana gelmeye başlamıştır. Yerkürenin ortalama sıcaklığındaki artış ve iklimlerde oluşan değişiklikler küresel iklim değişikliği olarak adlandırılmaktadır.
Küresel İklim Değişikliğinin Sonuçları
- Bazı bitki ve hayvan türleri yok olacaktır.
- Buzulların erimesi ile deniz seviyesinde yükselme meydana gelecektir.
- Bazı bölgelerin sular altında kalacaktır.
- Küresel göçler yaşanacaktır.
Not: 1997 yılında imzalanan Kyoto Protokolü ile 169 ülke, sera etkisine neden olan karbondioksit ve diğer gazların salınımını azaltmayı kabul etmişlerdir.(ABD ve Avustralya antlaşmayı imzalamamıştır.)
Sera Etkisi
Dünya, üzerine düşen güneş ışınlarından çok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve su buharı olmak üzere atmosferde bulunan gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. Işınların bu gazlar tarafından tutulmasına sera etkisi adı verilir. Atmosferde bulunan bu gazların oranının artması Yerküre’de ısınmayı büyük oranda artırır.
Ekolojik Ayak İzi
Belli bir nüfusun doğaya karbondioksit vb. atıkların ne kadar yük oluşturduğunu hesaplamak için kullanılan bir yönteme Ekolojik ayak izi adı verilir.
- Ekolojik ayak izi, insanların yaşaması için gerekli kaynakların üretimi ve atıkların yok edilmesi amacıyla kullandıkları yaşam alanını gösteren bir ölçüdür.
- Ekolojik ayak izi, her insan alışkanlıklarının gezegenimize ne kadar zarar verdiğini ve bu alışkanlıklarını sürdürmesi durumunda kaç tane daha gezegene ihtiyaç duyacağını gösteren bir hesaplama ölçütüdür.
