şadgeldi hoca
KÖK
Bir sözcüğün aldığı bütün ekler atıldıktan sonra geride kalan anlamlı en küçük parçasına kök denir. Kök parçalandığında anlam bozulur.
| “yırt-ıcı-lar-ın” sözcüğünün aldığı ek atılınca geride “yırt” kökü kalır. |
Not: Dilimizde sözcük kökleri genel olarak tek hecelidir; ancak iki ya da üç heceli olan sözcük köklerine de rastlanır.
| Otur, yürü, çiçek, emek, sarı, kelebek |
KÖKÜN ÖZELLİKLERİ
- Kök, Sözcüğün Başında Bulunmaktadır.
Türkçe sondan eklemeli bir dildir. Dolayısı kök her zaman sözcüğün başında başında bulunur.
- Kök, Ek Alırken Yapısal Olarak Değişikliğe Uğramaz
Türkçede, kök her zaman sabit kalır, ek köke uyum sağlar. Bu nedenle kökler, ek alsalar da bir değişime uğramazlar.
Not: Bu durumun bazı istisnası bulunmaktadır. Yönelme eki alan 1. ve 2. tekil kişi zamirleri ses değişimine uğramaktadırlar.
| Ben | Bana |
| Sen | Sana |
- Kök, Her zaman sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi içinde olmalıdır.
| >>Gözlükler kök verilen örnekte olduğu gibi köke eklenen ekler “Göz” kökü ile anlam ilişkisini kaybetmemiştir. |
Sözcük kökleri 4’e ayrılır:
İsim Kökleri
Ad(isim) ve ad(isim) soylu olan köklerdir. Bunlar “–mek,-mak” ekleriyle anlamlı olarak okunamaz.
| Göz, kitap, sarı, baş, çiçek, kalem… |
Eylem Kökleri
Varlıkların hareketlerini, eylemlerini bildiren -mek/-mak eklerini aldıklarında anlamlı bir bütün oluşturan köklere fiil kök denir.
| Yat-,yürü-,oku-,bil-… |
Sesteş Kökler
Yazılışları aynı ancak anlamları farklı olan; hem ad hem de fiil olarak kullanılan ve aralarında hiçbir anlam ilişkisi bulunmayan köklerdir.
| Gül(gülmek) Gül(çiçek) |
| Sol(solmak) Sol(yön |
| Düş(düşmek) Düş(rüya) |
| Diz(dizmek) Diz(bacağın bir bölümü) |
Ortak Kökler
Yazılışları, okunuşları aynı olan, hem isim kökü hem de fiil kökü olarak kullanılabilen köklerdir. Bu sözcüklerin sesteş kökten farkı ortak kökü oluşturan sözcükler arasında anlam benzerliği olmasıdır.
| Kuru(ıslak olmayan) Kuru(kurumak) |
| Boya(boyama işi) Boya(boyamaya yarayan madde) |
