YAPILARINA GÖRE FİİLLER

BASİT FİİLLER

Yapım eki almamış, bir tek kelimeden oluşan, yani kök hâlindeki fillerdir. Çoğunlukla tek hecelidir. Çok hecelileri de vardır. Fiil kökünden sonra bir tire işareti getirilerek ifade edilir. 

gel	–	miş	–	ler	–	di
Fiil kökü		Öğrenilen geçmiş zaman eki		Kişi eki ( çekim eki)		Duyulan geçmiş zaman eki

• Hemen oturup dedeme mektup yazdım.
• Bardaktan boşanırcasına yağıyor mübarek…
• Bu sorunun cevabını biliyorum.

TÜREMİŞ FİİLLER

İsim veya fiil kökleriyle yansımalardan, yapım ekleriyle türetilmiş fiillerdir. Bunlara fiil gövdesi de (tabanı) denir

İsimden Türemiş Fiiller

İsim ve isim soylu sözcüklere yapım eki getirilerek türetilmişlerdi.

benim	–	se	–	miş
İsim kökü		İsimden Fiil yapım eki		Öğrenilen geçmiş zaman eki

• Neden dünya durmadan kirlenirken saçlarım beyazlaşıyor?
• Dünyam aydınlanır sen güldüğün zaman.
• Düşünceler gibi filizleniyorsun gün geçtikçe .

Fiilden Türemiş Fiiller

Fiil kök ve gövdelerine yapım eki getirilmesi sonucunda türetilen sözcüklere denir.

Öv	–	ül	–	ür
Fiil kökü		Fiilden fiil yapım eki		Geniş zaman eki(çekim eki)

• Dişli rüzgârlara karşı büyüttüm / Düşman gecenin içinde seni.
• Dallar mı kırılmış, sarmaşıklar mı toz içinde?
• Kış, harikalarla doldurmuştur her yeri.

BİRLEŞİK FİİLLER

Birden fazla kelimeden oluşan fiillerdir. Birleşik fiili oluşturan kelimelerden biri veya her ikisi fiil olabilir ama en az biri fiil olmalıdır.

Yardımcı Fiille Kurulan Birleşik Fiiller

Bir isim ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerdir. Bir isim ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerde, yardımcı fiil olarak kullanılan fiillerin başlıcaları: “ol-, et-, eyle-, buyur-, kıl-, bul-“dur.

sabır	+	etmek	sabretmek
Hasta	+	olmak	Hasta oldum.
Mecbur	+	kılmak	Mecbur kıldım
Zan	+	eylemek	zannetmek
şifa	+	bulmak	Şifa bulmak

Kurallı Birleşik Fiiller

Bir fiil ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiillerdir. Bu fiillerde ana öge olan fiil başta, yardımcı fiil ise sonda bulunur. Yardımcı fiiller, ana fiilleri çeşitli yönlerden niteledikleri için ‘Tasvir Fiilleri‘ adını alırlar ve nitelemelerine göre

• yeterlik
• tezlik
• sürerlik
• yaklaşma olarak dört başlıkta incelenmektedir.

kurallı birleşik fiiller şu şekilde yapılmaktadır:

• 

Yeterlilik Fiili

Fiile “–ebilmek” ekinin getirilmesi ile yapılmaktadır. Daima bitişik yazılır. Cümleye gücü yetme ve olasılık anlamı katmaktadır.  Soru anlamı durumunda kullanıldığında rica anlamı da katmaktadır. Yeterlilik fiili şu şekilde yapılmaktadır.

• 

Artık bastonsuz yürüyebiliyormuş	Gücü Yetme
Bu soruları yalnız sen çözebilirsin.	Yeterli olma
İşi bir hafta içinde bitirebilir misin?	Yeterli olma
Yarın ilçeye gidebilirim.	İhtimal
Ali bu işi başarabilir.	İhtimal
Yarınki maçı kazanabiliriz	Olasılık
Yarın yanıma gelebilir misin?	Rica
Yapamam – Yapmayabilirim- Yapamayabilirim	Olumsuz

Tezlik Fiili

Fiile “-iver(mek)” ekinin getirilmesi ile oluşturulan kurallı birleşik fiile tezlik fiili denilmektedir.  Cümleye çabukluk, beklenmezlik, kolaylık, önem vermeme anlamı katar. Daima bitişik yazılır. Tezlik fiili fiili şu şekilde yapılmaktadır.

• 

Şişeyi yere atıverdi.	Beklenmezlik
Bana bir su alıver.	Çabukluluk
Bir kenara atıvermişler.	Önemsememe
Geliver, Gelmeyiver, Geliverme	Olumsuz

Sürerlik Fiili

Fille “edur(mak)”, “ekal(mak)” ve “egel(mek)” eklerinin getirilmesi ile yapılmaktadır. Fiillerde, işin belli bir süre devam ettiği anlamı vardır. Daima bitişik yazılır. Sürerlik fiili fiili şu şekilde yapılmaktadır:

• 

Çocuk oturduğu yerde uyuyakalmış  .

Bakakalırım giden her geminin ardından.

Sen vitrinlere bakadur, ben birazdan gelirim

Yıllardır süregelmiş bir gelenek

Uyuyakalmamış, trafik sıkışık olduğu için geç kalmış.

Yaklaşma Fiili

Fiile “-yaz(mak)” ekinin getirilmesi ile oluşturulmaktadır. Daima bitişik yazılır. Fiillerde “olmadı ama az daha olacaktı, az kalsın oluyordu” anlamları vardır.Yaklaşma fiillerinin anlamı olumsuzdur. Bu nedenle yaklaşma fiilleri ayrıca olumsuz yapılamaz. Yani bu fiillerin görünümü olumlu, anlamı olumsuzdur. 

• 

Merdivenden inerken düşeyazdı.

Neredeyse korkudan öleyazacaktık

Az kalsın kolum kırılayazacaktı.

Nerdesin be soğuktan donayazdık burada.

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK FİİLLER

Birleşik fiili oluşturan kelimelerden birinin veya tümünün anlam kaybetmesi ve kelimelerin anlamca kaynaşarak tamamen yeni ve farklı bir anlam kazanmaları sonucu oluşan birleşik fiillerdir . Üç şekilde yapılır.

Gerçek anlamında bir isim + gerçek anlamının dışında bir fiil

• Kendini kaybetmek,
• Hoşuna gitmek,
• Para yemek…

Gerçek anlamının dışında bir isim + gerçek anlamında bir fiil

• Gözünü korkutmak,
• Bileğine güvenmek,
• Ayağına gelmek…

Tümü gerçek anlamının dışında olan sözcüklerin bir araya gelmesi ile

• Tası tarağı toplamak,
• Deliye dönmek,
• Baş kaldırmak…