Sıfat Tamlamaları
Herhangi bir ismin rengi, şekli, sayısı, durumu vb. gibi özelliklerini belirten kelimelere sıfat denir. Sıfatların ise isimlerin önüne gelerek onlarla birlikte oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tamlaması denilmektedir.
Not: Sıfatlar her zaman isimlerden önce gelir. Dolayısıyla sıfat tamlamalarında tamlanan isim, tamlayan ise sıfattır.
Örnek
Sarı | elbise (Nasıl elbise) |
sıfat(tamlayan) | İsim (tamlanan) |
Çalışkan | öğrenci (Nasıl öğrenci) |
sıfat | isim |
(tamlayan) | (tamlanan) |
- Sınıflar rengarenk ışıklarla süslenmişti.
- Geziye sadece birkaç öğrenci gidebildi.
- Bu evde eğlenceli vakit geçirmiştim.
Yukarıdaki cümlelerde koyu renkli kalın harflerle yazılmış söz öbekleri sıfat tamlamasıdır.
NOT : Sıfat tamlamalarında, sıfatı bulabilmek için tamlanana (isme) sorduğumuz “nasıl, hangi, kaç, kaçıncı?” sorularını sormalıyız.
Örnek | ||
TAMLAYAN (SIFAT) |
TAMLANAN (İSİM) | |
Güzel | insan | nasıl insan? → güzel |
Katı | yürek | nasıl yürek? → katı |
Bu | araba | hangi araba? → bu |
Yedi | elma | kaç elma? → yedi |
İkinci | yüzyıl | kaçıncı yüzyıl? → ikinci |
NOT: Sıfat tamlamalarında, tamlayan ve tamlanan birden çok sözcükten oluşabilir.
Örnek | ||
TAMLAYAN | TAMLANAN | |
Ağır | bir | defter |
sıfat | sıfat | isim |
TAMLAYAN | TAMLANAN | |
Taş | evler, | dükkânlar |
sıfat | isim | isim |
Ad Tamlamaları
Aralarında anlamca yakınlık bulunan iki yada daha fazla adın bir araya gelmesi ile oluşan söz gruplarına ad tamlaması denir. Ad tamlamaları tamlayan ve tamlanan olmak üzere iki bölümden oluşur.
Tamlayan: Ad tamlamalarında birinci sözcüğe tamlanan denir.
Tamlanan: Ad tamlamalarında ikinci sözcüğe tamlanan denir.
Not: Bir ad tamlamasında tamlanan tamlayandan daha önemlidir.
Ayşenin | bisikleti |
tamlayan | tamlanan |
evin | kapısı |
tamlayan | tamlanan |
Ad tamlamaları, belirtili, belirtisiz ve zincirleme olmak üzere üç grupta incelenir
Belirtili Ad Tamlaması
Tamlayanı ve tamlananı ek almış olan tamlamalara belirtili ad tamlaması denir.
Tamlayanın aldığı ekler: -ın, -in, -un, -ün
Tamlananın aldığı ekler: -ı, -i, -u, -ü
Not: bunların haricinde iyelik ekleri de tamlayan ev tamlanan eki olarak kullanılabilir.
TAMLAYAN | TAMLANAN |
Ben -im | kalem -im |
Sen -in | kalem -in |
O -n-un | kalem -i |
Biz -im | kalem -imiz |
Siz -in | kalem -iniz |
Onlar -ın | kalem -leri |
- Çeşmenin suyu çok soğuktu.
- Elmanın kurdu içinde olur.
- boncukların renkleri herkesi büyüledi.
Not: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan arasına başka sözcükler girebilir.
- Babamın ilk sözlerini hala hatırlarım.
- Kaleminin kırmızı boyası pantolonunu kirletti.
Not: Belirtili ad tamlamalarında tamlayan düşebilir.
- Annesi sınıfa geldi.( Onun Annesi)
- Evimiz caddeye çok yakındı.(Bizim evimiz)
Not: Belirtili ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
. Daha gelmedi sıcağı yazın
Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlananı ek alırken tamlayanın ek almadığı ad tamlamasına belirtisiz ad tamalaması denir.
Kış | güneşi |
tamlayan | tamlanan |
- Amasya elması çok güzeldir.
- Ana ocağından ayrılacaktı.
- Lafla peynir gemisi yürümez.
Zincirleme Ad Tamlaması
En az üç sözcükten oluşan tamlamaya zincirleme ad tamlaması denir. Zincirleme ad tamlamasında tamlayan ve tamlanan görevinde bulunan sözcükler kendi içerisinde de tamlama görevinde bulunurlar.
Eylülün annesinin işi cümlesinde ;
Eylülün | annesi |
tamlayan | tamlanan |
Belirtili isim tamlaması |
sözcüğü belirtili ad tamlaması görevindedir.
Eylülün annesinin işi cümlesini bütün olarak düşündüğümüzde belirtili isim tamlaması olduğunu görebiliriz.
Eylülün annesinin | işi |
tamlayan | tamlanan |
Belirtili isim tamlaması |
Dolayısı ile Eylülün annesinin işi sözcüğü zincirleme isim tamlamasıdır.
Takısız İsim Tamlaması
NOT: Takısız İsim Tamlaması üzerinde görüş birliğine varılamamış bir konudur. Bazı dil bilimcilere göre bu tür tamlamalar sıfat tamlamasıdır. Bazı dil bilimciler ise tür tamlamalar isim tamlaması olarak kabul edilmesi gerektiğini öne sürmektedirler. Takısız İsim Tamlaması 6. sınıf müfredatında bulunmamaktadır. Yalnız kaynak kitaplarda konu anlatımı ve soru yer almaktadır.
Tamlayanı ve tamlananı ek almamış olan isim tamlamalarına takısız isim tamlaması adı verilmektedir.
Takısız isim tamlamaları bir şeyin neyden yapıldığını veya bir şeyin neye benzediğini bildirir.
“Hediye olarak altın kolye almıştı.” cümlesindeki “altın kolye” sözü kolyenin altından yapıldığını gösterdiği için takısız ad tamlamasıdır.
- Cam bardak
- Çelik demlik
- Deri ceket
Altın saçları rüzgârda dalgalanır.” cümlesinde “altın saç” takısız isim tamlamasıdır. Bu tamlamada “saçlar” altına benzetilmiştir.
- Gül yanak
- Zeytin göz
- Tilki Rıfkı