6. SINIF SOSYAL BİLGİLER 6. ÜNİTE DEMOKRASİNİN SERÜVENİ

Devlet, belirli bir toprak parçası üzerinde yaşayan, siyasi ve hukuksal açıdan örgütlenmiş millet veya milletler top­luluğunun oluşturduğu düzene denir.

Yönetim, egemenliğin nasıl kullanıldığını ifade eden bir durumdur.

Egemenlik, en üstün karar verme hakkı ve yetkisi de­mektir. Bir ülkede en son ve kesin kararı kim veriyorsa egemenlik o güce aittir.

Başlıca Yönetim Şekilleri

1.Monarşi   2 Oligarşi   3 Teokrasi  4 Cumhuriyet

MONARŞİ

Monarşi yönetiminde hâkimiyet bir kişiye aittir. Ülkeyi yö­netme hakkını elinde bulunduranlar han, sultan, padişah, kral, çar gibi unvanlar kullanmışlardır.

Monarşi ile yönetilen devletlerde kral,

-Ülkeyi dilediği gibi yönetir, yaptıklarından dolayı kimse­ye ve hiçbir kuruma hesap vermez.

-Emirleri kanun sayılır ve derhal yerine getirilir. Cezalan­dırma ve bağışlama yetkilerini elinde bulundurur.

-Savaş açma, barış yapma, orduya komuta etme haklarına sahiptir. Kral, ülkenin sahibidir ve ömür boyu görevde kalır.

Monarşi ile yönetilen devletlerde, yönetme hakkı, haneda_n adı verilen hükümdar ailesinden olan kişilere aittir. Hüküm­dar öldüğünde aynı aileden bir başkası onun yerine geçer. Bu uygulamaya saltanat sistemi denir. Bu durum halkın yö­netime katılmasını engeller.

Günümüzde monarşi ile yönetilen devlet sayısı çok azal­mıştır. Bazı ülkeler monarşi ile yönetilmelerine rağmen halk yönetime katılmaktadır. Ülkeyi yönetecek, yasaları yapacak kişiler halk tarafından seçilir. İngiltere, Belçika, Danimarka gibi ülkelerde kral veya kraliçenin yetkileri çoğu zaman semboliktir.

Meşrutiyet: Kralın yanında halkın yönetime katıldığı yö­netim şekline meşrutiyet denir.

Bu sistemde kral, devletin simgesi olarak kalır, yürütme yetkisini bir hükümete bırakır. Halkın seçimlere katılarak yönetimde söz sahibi olmaya başlaması; demokrasinin öğrenilmesi, olgunlaşması, ileriki dönemlerde demokra­tik hayatın kurulması için bir basamak oluşturabilir

OLİGARŞİ

Hâkimiyetin ve siyasal yetkinin küçük bir azınlığın ya da bir grubun yönetiminde olduğu devlet biçimidir. Devletin tüm kurumları küçük bir azınlığın ya da grubun kontrolü altındadır: Suriye, Cezayir…

NOT: İlk Çağ’da İyonyalılar ve Yunanlılar belirli bir dönem oli­garşi ile yönetilmişlerdir. Günümüzde de yakın zamana kadar Güney Afrika Cumhuriyeti oligarşi ile yönetilmiştir. Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan zenciler yönetimde görev almamışlardır. Ülke, daha az sayıda olan beyazlar tarafından yönetilmiştir

TEOKRASİ

Devletin dini kurallara dayanılarak yönetilmesine teokrasi denir. Teokrasi ile yönetilen devletlerde hükümdarlar hem devlet hem de din başkanı durumundadırlar. Hükümdarlar Tanrının yeryüzündeki vekili olarak kabul edilirler

Emeviler, Abbasiler ve günümüzde de Vatikan teokrasi ile yönetilen devletler arasındadır

NOT: Monarşi, oligarşi ve teokrasi ile yönetilen ülkelerde insan­lar hak ve özgürlükler açısından eşit değildir. Bazı insan­lar ayrıcalıklı ve üstün olarak kabul edilirler. Bu tip ülkeler­de insan hakları ihlalleri sıklıkla yaşanabilir

 CUMHURİYET

Egemenliğin millete ait olduğu yönetimlerdir. Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı devlet biçimidir. Devleti yönetecek kişi­ler seçimle iş başına gelir. Demokrasi ilkelerinin en iyi uygulandığı yönetim sistemi cumhuriyet yö­netimidir. Bu şekilde olan yönetimler demokra­tik cumhuriyet diye adlandırılır. Dünya üzerinde bulunan 192 devletin birçoğu cumhuriyet ile yönetilmektedir.

DEMOKRASİ

Demokrasi; Yunancada halk anlamına gelen “Demos” ile yönetim anlamına gelen “Kratos” sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiştir.

Demokrasi, halkın egemenliğine dayanan yö­netim biçimidir. Demokraside hâkimiyetin asıl sa­hibi millettir. Millet, bunu seçimle iş başına getir­diği temsilcileri, yani milletvekilleri aracılığıyla ya­par.

Milletvekilleri millet adına görevlerini yürütür­ler. Halkın yararı için çalışır, onların haklarını sa­vunurlar. Seçimler yoluyla halk, kendisini yönete­cekleri kendisi iş başına getirir veya uzaklaştırır

DEMOKRASİNİN TEMEL İLKELERİ

Millî Egemenlik

Yönetim şeklinin demokrasi olabilmesi için egemenliğin millete ait olması gerekir. Millet, bu hakkını temsilcileri (milletvekilleri) aracılığı ile kul­lanır. Yönetenler, gücünü milletten alır. Hiç kimse zorla iş başına gelemez. Bu ilke anayasamızda şöyle belirtilmiştir: “Egemenlik, kayıtsız şartsız milletindir.”

Hürriyet ve Eşitlik

Demokrasi, hürriyet ve eşitlik rejimidir. Hürriyet (özgürlük), başkalarına zarar vermeden ve ka­nunlara aykırı olmamak üzere, kişinin dilediğini düşünebilmesi ve yapabilmesidir.

Eşitlik, herkesin yasalar karşısında aynı hak­lara sahip olmasıdır. Yasalar karşısında herkes eşittir. İnsanlar arasında dil, din, ırk, cinsiyet ve düşünce ayrımı yapılamaz. Hiç kimsenin ayrıcalığı yoktur. Ayrıcalık haksızlıklara neden olur. De­mokrasi ayrıcalık rejimi değildir.

Siyasi Partiler

Demokrasilerde birbirinden farklı düşüncele­re sahip birçok siyasi parti vardır. Toplumsal ko­nularla ilgili olarak birbirine yakın görüş ve düşün­celere sahip kişilerin oluşturdukları siyasal toplu­luklara siyasi parti denir. Kişiler kurulmuş olan si­yasi partilerden birine üye olabilirler. Ülkemizde Kurtuluş Savaşı’ndan sonra kurulan ilk siyasi par­ti, Cumhuriyet Halk Fırkasıdır. Atatürk tarafından kurulmuştur. Cumhuriyetin ilanından sonra Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştır.

Demokrasilerde hükümeti kurma görevi, genellikle seçimler sonunda en çok milletvekili ka­zanan partiye verilir. Hükümeti kuran partiye ikti­dar partisi denir. Diğer siyasi partiler ise muhalefet partileri olarak adlandırılır.

Bazı seçim sonuçlarında, hiçbir parti tek ba­bına Mecliste çoğunluğu saylayamaz. Böyle durumlarda siyasi partiler birleşerek hükümeti kurarlar. Bu şekilde kurulan ve birden çok siyasi partinin katıldığı hükümetlere koalisyon hükümeti denir. Eğer bir koalisyon hükümeti kurulmuşsa, birden fazla partinin iktidar partisi olacağı açıktır.

Siyasal partiler demokrasinin vazgeçilmez unsurlarındandır. Serbest seçim ve bunun sonu-[cunda Millet Meclisinin oluşması da demokrasi­lin temel esaslarındandır.

Seçimler ve Temsil

Milletin egemenliği seçme ve seçilme hakkı­nın kullanılmasıyla ortaya çıkar. Seçim, demokra­sinin vazgeçilmez unsurudur. 18 yaşını dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına ka­tılma hakkına sahiptir.

Çoğulculuk ve Katılım

Demokrasilerde çoğunluğun düşüncelerinin yönetime yansıması gerekir. Katılım ne kadar çok olursa demokrasi adına o kadar olumlu olur. De­mokrasilerde katılım ve çoğunluğun düşünceleri­nin yönetime yansıması ve azınlıkta kalanların haklarının korunması esastır.

Hukukun Üstünlüğü

Demokrasilerde hukukun üstünlüğü ilkesi be­nimsenmiştir. Demokrasinin sağlıklı işlemesi için yasal düzenlemeler yapılması gereklidir.

Demokrasi halkın egemenliğine dayanan yö­netim biçimidir. Demokrasinin dayandığı temel il­keler vardır. Bunlar millî egemenlik, hürriyet, eşit­lik, siyasi partiler, seçimler, çoğulculuk ve huku­kun üstünlüğüdür.

[poll id=”5″]