SİYASİ ALANDAKİ GELİŞMELER

1. NOT:  Türk İnkılâbının Amaçları : Yeni Türk Devletinin varlığını ve bağımsızlığını sürdürme,  Türkiyeyi çağdaş medeniyetler seviyesine çıkarma, Türkiye’de demokrasi ve ulusal egemenliği yerleştirme amaçlı yapılmıştır.

1-)Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922)

1 Kasım 1922 ‘de oybirliği ile kabul ettiği bir kanunla saltanatı kaldırmıştır. Lozan’a İstanbul hükümeti de çağrılınca M. Kemal Lozan Antlaşması öncesi saltanatla halifeliği ayırarak saltanatı kaldırdı. Son padişah Vahdettin 17 Kasım 1922’dee ülkeyi terk ederek İngilizlere sığındı. TBMM halife olarak Osmanlı soyundan gelen Abdülmecit Efendi’yi seçti. Ortamım hazır olamaması sebebiyle saltanat kaldırılırken halifelik kaldırılmamıştır.

Nedenleri:

• Saltanatın millet egemenliğine ters düşmesi
• İtilaf Devletlerinin Lozan’da toplanacak olan barış konferansına İstanbul ve Anakara hükümetlerini birlikte çağırmaları
• Bir ülkede iki hükümetin bulunmasının milli menfaatlere ters düşmesi

Sonuçları:

• Altı yüz yıldan beri devam eden Osmanlı hanedanı sona erdi.
• Tevfik Paşa Hükümeti istifa etti.
• Son Osmanlı hükümdarı Sultan Vahdettin İstanbul’dan ayrıldı.
• Laikliğin gerçekleştirilmesi için ilk önemli adım atıldı.
• İtilaf devletlerinin çıkarmak istedikleri ikilik önlendi.
• Milli egemenliğin gerçekleşmesi için önemli bir aşama kayde­dildi.
• Osmanlı hanedanından şehzade Abdülmecit Efendi TBMM tarafından Halifeliğe seçildi. (Şartlar uygun olmadığı için halifelik kaldırılmamıştır)

2-)Cumhuriyetin İlanı(29 Ekim 1923)

Nedenleri:

• Devletin adının olmaması (Yeni Türk Devleti “Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti” adını taşıyordu). Saltanatın kaldırılmasıyla devlet başkanlığı sorununun ortaya çıkması ile Ülkede hükümet bunalımının yaşanması. Yeni Türk Devleti’nin ulusal egemenliği benimsemesi.
• Mecliste yapılan görüşmeler sonucunda meclise sunulan kanun tasarısı kabul edilerek 29 Ekim 1923 ‘te yeni Türk Devleti’nin adı ‘Türkiye Cumhuriyeti’ şeklinde belirlenmiş oldu.

Sonuçları:

1) Cumhuriyetin ilanıyla yeni Türk devletinin adı belli ol­du (konuldu) ve rejim konusundaki tartışmalar da so­na erdi (devletin adı; Türkiye Cumhuriyeti, rejimi; Cumhuriyet).

2)  “Meclis hükümeti” yerine “kabine sistemine” geçildi,

3) Devlet başkanlığı sorunu çözüldü. Çünkü devletin yegâne başkanı, cumhurbaşkanı Mustafa Kemal oldu.

4) Milli egemenlik yolunda önemli bir aşama kaydedildi.

*** Türkiye Cumhuriyetinin ilk cumhurbaşkanı Mustafa Kemal ilk başbakanı İsmet İnönü, ilk meclis başkanı da Fethi Okyar oldu.

3-)Halifeliğin Kaldırılması(3 Mart 1924)

Sebepleri

• Saltanatı kaldırılması ve Cumhuriyetin ilanı ile halifeliğin bir fonksiyonunun kalmaması
• Ulusal egemenlikle halifeliğin bağdaşmaması.
• Yeni rejime karşı olanların sığınabilecekleri tek makamın ha­lifelik olması
• Bazı milletvekillerinin halifeyi TBMM’nin üzerinde görmeleri
• Bütün bu gelişmeleri dikkate alan TBMM, 3 Mart 1924’de çıkardığı bir kanunla halifeliği kaldırdı, aynı zamanda;
• Şer’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı. Yerine daha sonra Diya­net İşleri Başkanlığı ve Vakıflar Genel Müdürlüğü
• Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Vekaleti kaldırıldı. Genel kur­may başkanlığı kuruldu ve siyaset dışı bırakıldı.
• Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarılarak eğitimde birlik sağlandı.
• Osmanlı hanedanı yurt dışına çıkarıldı.

Halifeliğin Kaldırılmasının Sonuçları

• İnkılapların gerçekleştirilmesi için uygun bir ortam hazırlandı.
• Laikliğin gerçekleştirilmesi için önemli bir adım atıldı.
• Yeni kurulan rejim güçlendirilerek eski rejime dönüş yolu ka­patıldı.
• Ulusal egemenliğin pekiştirilmesi sağlandı.

 4-)Ankara’nın Başkent Olması (13 Ekim 1923)

M.Kemal Sivas kongresinden sonra (27 Aralık 1919) temsil heyeti ile Ankara’ya gelmişti. Savaşı buradan yönetti, meclisi burada açtı. Ankara başkent gibi bir konumdaydı. M.Kemal Ankara’nın resmi olarak başkent olmasını istedi. Ankara, askeri ve coğrafi özellikleri de göz önünde bulundurarak 13 Ekim 1923 tarihinde tek maddelik kanun teklifi ile “Türkiye Devleti’nin başkenti Ankara’dır.” İfadesi anayasamızda yerini aldı.

5-)   Teşkilat-ı Esasiye’nin Kabulü   20 OCAK 1921

• 23 Maddedir.
• Kısa olmasının nedeni o zamanın olağanüstü şartları ve acil ihtiyaçları karşılamak için hazırlanmış olması.
• Güçler birliği ilkesi hakimdir.
• TBMM yasama ve yürütme yetkisine sahiptir
• Meclis Hükümeti sistemi vardı
• TBMM’nin üstünde güç
• Amasya Genelgesi ile gelişen milli hakimiyet ruhuna resmi bir kimlik verilmiş

NOT:  1921 Anayasasında devletin şekliyle ilgili bir hüküm yoktur. 29 Ekim 1923’de Cumhuriyet ilân edilince 1921 Anayasası’na “Türkiye devleti bir Cumhuriyettir” maddesi eklenmiştir.

6-) 1924 Anayasası Kabul Edilmesi

• Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
• Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.
• Devletin dini İslam, başkenti Ankara, dili Türkçedir.Yargı yetkisini bağımsız mahkemeler kullanır.

1924 anayasasından;

1. 1928 yılında “devletin dini İslam’dır” maddesi çıkarıldı.
2. 1937 yılında Atatürk İlkeleri anayasaya girdi.

Not: Türkiye Cumhuriyetinin gereksinimleri sonucunda  1961 ve 1982 yıllarında yeni anayasalar yapılmıştır