Biruni
Dünyanın Günlük Hareketleri
Dünyanın kendi ekseni etrafında yaptığı harekete günlük hareketler adı verilir. Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine döner. Bu olay 24 saat sürer. Bu süreye bir gün denir. Dünyanın günlük hareketleri sonucunda;
- Gece ve gündüzler oluşur. Güneş ışınlarını alan yerlerde gündüz olurken, aksi yönde gece yaşanır.
- Yerel saat farkları ortaya çıkar. Farklı boylamlar üzerinde yer alan noktalarda yerel saat farkları oluşur.
- Yönler meydana gelir. Güneşin doğduğu yön “doğu”, battığı yön ise “batı” adını alır.
- Dünya üzerinde herhangi bir yer, güneş ışınlarını gün içinde farklı açılarla alır.
- Günlük sıcaklık ve basınç farklarının oluşması. Bu farklar sonucunda meltemler meydana gelir ve yerküredeki çözülmeler artar.
- Sürekli rüzgarların yönlerinde sapmalar olur.
- 30° ve 60° enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.
- Okyanus akıntılarında sapma ve halkalar oluşur.
- Aynı enlem üzerinde, Güneş farklı zamanlarda doğup batar.
Dünyanın Yıllık Hareketleri
dünyanın güneş etrafında yaptığı dönüş hareketine yıllık hareket adı verilir. Dünya Güneş etrafında da saat yönünün tersine dolanır. Bu olay 365 gün 6 saatte tamamlanır. Bu süreye bir yıl denir. Dünya yörüngesinde dolanırken dönme ekseni dik bir konumda değil, eğik bir konumdadır.
Dünya dönme ekseninde yaklaşık 23°27′ lık bir eğimle hareket etmektedir. Bu duruma Eksen Eğikliği adı verilmektedir. Eksen eğikliği sonucunda mevsimler oluşmaktadır.
Yıllık Hareketin Sonuçları
- Güneş ışınlarının bir noktaya düşme açısı yıl içinde değişir.
- Sıcaklık değerleri yıl içinde değişir.
- Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
- Aydınlanma çemberi yıl içinde kutup daireleri ile kutup noktaları arasında yer değiştirir.
- Matematiksel (meteorolojik) mevsimler oluşur.
- Aynı anda farklı yarım kürelerde farklı mevsimler yaşanır.
- Yıl boyunca öğle vakti Güneş’in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi değişir.
- Güneşin doğuş ve batış saati ile doğduğu ve battığı yer yıl içinde değişir.
- Muson rüzgârları oluşur.
- Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir.
- Güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma oranı yıl içinde değişir.
- Matematik iklim kuşakları oluşur.
Uyarı: Mevsimlerin oluşmasında Dünya’nın Güneşe olan uzaklığı etkili değildir. Güneşten gelen ışığın açısıyla ilgilidir Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı ve eksen eğikliği sonucu 21 Aralık, 21 Mart, 21 Haziran ve 23 Eylül gibi mevsim geçişlerinin yaşandığı tarihler oluşur.
21 Aralık
- Dünya’nın yörünge üzerindeki konumu ve eksen eğikliği nedeniyle Güney Yarım Küre güneşe dönüktür.
- Güneş ışınları Oğlak Dönencesine 12:00’de dik düşer.
- Ekvatordan kuzeye gidildikçe geceler uzar, gündüzler kısalır .
- Güney Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Kuzey Yarım Küre’de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
- Güney Yarım Kürede Yaz başlangıcı, Kuzey Yarım Kürede ise kış başlangıcıdır.
21 Mart
- Bütün dünyada gece ve gündüz eşitliği yaşanır.
- Kuzey Yarım Küre’de ilkbahar, Güney Yarım Küre’de sonbahar başlangıcıdır.
- Eksen eğikliği etkisi ortadan kalktığı için Güneş ışınları öğle vakti Ekvator çizgisi üzerindeki noktalara dik açı ile düşer.
- Kuzey Yarım Küre’de gündüzler gecelerden; Güney Yarım Küre’de geceler gündüzlerden daha uzun olur.
21 Haziran
- Güneş ışınları Yengeç Dönencesine dik düşer.
- Kuzey yarım kürede yaz mevsimi, Güney yarım kürede ise kış mevsimi yaşanmaya başlar.
- Kuzey Yarım Küre’de en uzun gündüz, en kısa gece; Güney Yarım Küre’de en kısa gündüz, en uzun gece yaşanır.
- Kuzey yarım küre yüzeyinde daha fazla, Güney yarım küre yüzeyinde ise daha az ısı enerjisi oluşturur
23 Eylül
- Eksen eğikliği etkisi ortadan kalktığı için Güneş ışınları öğle vakti Ekvator çizgisi üzerindeki noktalara dik açı ile düşer
- Bütün dünyada gece ve gündüz eşitliği yaşanır.
- Kuzey Yarım Küre’de sonbahar, Güney Yarım Küre’de ilkbahar başlangıcıdır.
- Bir meridyen üzerindeki bütün noktalarda güneş aynı anda doğup, aynı anda batar.
