İKLİM VE HAVA HAREKETLERİ

Hava Olayları

Atmosferde meydana gelen hava değişimlerine hava olayları adı verilmektedir. Hava olayları; Güneş’ten gelen ısı enerjisine bağlı olarak oluşan basınç, rüzgâr, nem, yağış ve sıcaklık gibi değişkenlerdir. Hava olaylarının ortaya çıkmasında etkili olan bazı gazlar bulunmaktadır. Bu gazların bazılarının oranları değişiklik gösterirken bazıları sabittir. Bu gazlardan oranı değişmeyen yaklaşık %78 azot gazı (N₂) ve %21 oksijen gazı (O₂) gibi gazların yanı sıra atmosferde yine her zaman bulunan fakat oranları değişen karbondioksit(CO₂) ve su buharı gibi gazlar yaklaşık %1’lik oran içerisinde yer almaktadır.

Hava Durumu

Dar bir alanda kısa süreli(günlük ve haftalık) olarak meydana gelen hava olaylarına hava durumu adı verilir. Hava durumunda zaman içerisinde değişkenlik bulunmaktadır. Bu nedenle hava durumunda kesinlik değil tahmin bulunmaktadır.

NOT: Hava durumu ile ilgilenen bilim dalına Meteoroloji, Meteoroloji ile ilgilenen bilim adamlarına ise meteorolog adı verilir.

Atmosferde bulunan gazlar, ağırlıklarından dolayı yeryüzünde basınç oluşmasına neden olur. Havanın ısınmasına bağlı olarak basıncın yer yüzüne olan etkisi değişmektedir. Basınç, Barometre ile ölçülmektedir. İki farklı basınç bulunmaktadır.

1. Yüksek Basınç

Hava soğuduğunda büzüşür ve tanecikler arası uzaklık azalır. Havanın yoğunluğu artar ve yeryüzüne daha fazla baskı yapar bu duruma yüksek basınç adı verilir.

Kaynak: 8.Sınıf Dikey Yayıncılık Fen Bilimleri Ders Kitabı

Alçak Basınç

Havanın ısınması sonucunda havanın yoğunluğu azalır ve yer yüzüne uyguladığı basınç azalır. Bu duruma alçak basınç adı verilir.

Rüzgar

Bir bölgedeki havanın yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru yatay yöndeki hava hareketine “rüzgar” denir . Rüzgârlar, hızına ve çevreye etkilerine göre farklı isimler alır. Bu rüzgârlardan bazıları yel, meltem, fırtına, hortum ve kasırgadır

Rüzgârın oluşum nedeni havadaki basınç farkıdır. Rüzgar hızı Anemometre ile ölçülmektedir.

Not: Basınç farkı ne kadar fazla ise rüzgar o kadar şiddetli olur.

Yağmur

Buharlaşan su buharı soğuk hava ile karşılaşınca su damlacıklarına dönüşür. Birleşip büyüyen su damlacıkları ağırlaşınca yeryüzüne iner. Böylece “yağmur” oluşur.

Not: Nem havadaki su buharı miktarıdır. Sıcaklık arttıkça buharlaşma ve terleme artacağından nem de artar. Havadaki nem Higrometre ile ölçülmektedir.

Kar

Atmosferdeki su buharının, buz kristalleri şeklinde yoğunlaşması sonucu oluşan yağış şekline kar denir.

Dolu

Isınmalar sonucu yükselen hava içerisindeki su buharı, aşırı soğuma nedeniyle aniden yoğunlaşır ve donar. Bu yağış şekline dolu denir.

Çiy

Yeryüzüne yakın su buharının soğuk nesneler üzerinde yoğunlaşması sonucu su damlacıkları oluşur. Bu olaya çiy denir.

Kırağı

Yeryüzüne yakın su buharının sıcaklık donma noktasının altına düştüğünde sıvı hâle geçmeden direkt buz kristallerine dönüşmesiyle oluşan bu olaya kırağı denir.

Sis

Yağmur, kar, dolu, çiy ve kırağı gibi yağış şekillerinin yanı sıra atmosferin yeryüzüne değen bölümünde meydana gelen yoğunlaşma tipine de sis denir.

METEOROLOJİ

Atmosferdeki hava olaylarını inceleyen ve hava tahminleri yapan bilim dalına “meteoroloji” denir.

Bu alanda çalışan bilim insanlarına “meteorolog” denir.
Güneşli, rüzgarlı, yağmurlu, sisli, bulutlu gibi ifadeler kullanılır.

İklim

Geniş bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen ( en az 30-35 yıl) hava olaylarının ortalamasına “iklim” denir.

Dünya’nın farklı bölgelerinde farklı iklimler yaşanır. Karasal iklim, ekvatoral iklim, kutup iklimi, çöl iklimi, savan iklimi Vb.
Dünya oluştuğundan beri iklimler sürekli değişmektedir.
İklimi oluşturan nedenleri inceleyen ve araştıran bilim dalına “klimatoloji” denir.
Bu alanda çalışan kişilere “klimatolog” denir.
Kesinlik bildirir ve değişkenlik azdır. Kurak, yağışlı, soğuk, ılıman gibi ifadeler kullanılır.

Not: Türkiye’de Karadeniz iklimi, Akdeniz iklimi ve karasal iklim görülmektedir.

Karadeniz İklimi: Her mevsim yağışlı, yazlar ile kışlar arasında sıcaklık farkının az olduğu bir iklimdir. En fazla yağış sonbaharda düşmektedir. Bitki örtüsü ormanlardır.

Akdeniz iklimi: Yazlar kurak ve sıcak, kışlar ılık ve yağışlı geçmektedir. En fazla yağış kış ayında düşmektedir. hakim bitki örtüsü makilerdir.

Karasal iklim: Yazlar kurak ve sıcak kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. En fazla yağış ilkbaharda almaktadır. Bitki örtüsü bozkırlardır.

Küresel İklim Değişikliği

İklimlerin yapısında meydana gelen Dünya çapındaki değişikliklere “küresel iklim değişikliği” denir.

Başta karbondioksit olmak üzere metan vb. salınan gazlar atmosferde birikerek Güneş’ten Dünya’ya gelen ışınların tutulmasına neden olur ve buna “sera etkisi” denir.
Sera etkisi nedeniyle “küresel ısınma” meydana gelir.
İklim değişikliği nedeniyle sıcaklıkta meydana gelen artış kuraklık, çölleşme, su kaynakları kaybı, buzulların erimesi, deniz seviyesinin yükselmesi ve erozyona neden olur.

Küresel Isınmanın Sonuçları

Dünya sıcaklık ortalamalarında her yıl artış gözlenir.
Sıcaklık artışına bağlı çölleşme, kuraklık, erozyon vb. olaylarda artış yaşanır.
Kutuplarda ve dağ tepelerinde bulunan örtü buzullarında erime hızlanır. Buna bağlı su baskınları ve seller yaşanır.
Sıcaklık artışına bağlı olarak bitki ve hayvan türlerinin nesilleri tükenme tehlikesine girer.
Orman yangınlarında artış meydana gelir.
Salgın hastalıklara ve kıtlığa bağlı olarak göçler yaşanacaktır.