Biruni
DNA’nın yapısı ve özellikleri
DNA hücreyi yöneten dev bir moleküldür. DNA Deoksiribo Nükleik Asit’in kısaltması olarak kullanılır. Hücre içinde solunum, beslenme, üreme, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetleri yönetir. Canlıların Kalıtsal bilgilerinin bulunduğu büyük bir kütüphanedir.
James Watson ve Francis Crick, DNA’nın yapısı ile ilgili olarak ilk modeli oluşturan kişilerdir
Kalıtsal yapıların basitten karmaşığa (küçükten büyüğe) doğru sıralanışı şu şekildedir.
Organik Baz —–> Nükleotit ——-> Gen ——> DNA ——-> Kromozom
Not: Kolay hatırlanması amacıyla büyükten küçüğe KeDiGeN (Kromozom-DNA-Gen-Nükleotit) olarak şifrelenilebilir.
DNA’nın Özellikleri
- DNA’nın yapısı nükleotitlerden oluşur.
- Nükleotit DNA’nın yapı birimidir.
- Bir nükleotitin yapısında da organik baz, deoksiriboz şekeri ve fosfat bulunur.
- DNA’nın yapısında dört farklı organik baz vardır. Bunlar Adenin (A), Timin (T), Guanin (G) ve Sitozin (S veya C) dir.
- Bir nükleotitin ismi organik baza göre söylenir.
Nükleotitin adı içerisindeki organik baza göre isimlendirilir. Nükleotitin yapısında Adenin organik bazı varsa Adenin nükleotit adı verilir.
Fosfat + Şeker + Adenin Bazı ——-> Adenin Nükleotit
- DNA’da nükleotitler ikili sarmal yapı oluştururlar.
- Şekli sarmal merdivene benzer.
- Bu çift sarmallı yapıda Adenin Nükleotitinin karşısına Timin, Guanin Nükleotidinin karşısına Sitozin gelir.
- DNA molekülünü oluşturan zincirler arasında zayıf hidrojen bağı bulunur.
- Adenin ile Timin arasında ikili, Guanin ile Sitozin arasında üçlü bağ bulunur.
- Bir DNA zincirinde Adenin Nükleotidi sayısı Timin Nükleotidi sayısına, Guanin Nükleotidi sayısı Sitozin Nükleotidi sayısına eşittir.
- DNA zincirinde Fosfat, toplam baz sayısı ve şeker sayıları birbirine eşittir.
Kromozom
DNA’nın etrafının özel bir protein kılıfla kaplanmasıyla oluşur Canlıların Genetik özellikleri hücre çekirdeğinde bulunan kromozomlarda taşınır. Her türün kendine ait kromozom sayısı vardır. (Aynı türde kromozom sayısı değişmez.) İnsanlarda kromozom sayısı 2n=46 dır. Bu kromozomların n=23 tanesi anneden, n=23 tanesi babadan gelir.
Bazı canlıların Kromozom sayısı
| Tür | Kromozom Sayısı |
|---|---|
| İnsan | 46 |
| Moli Balığı | 46 |
| Soğan | 16 |
| Güvercin | 16 |
| Eğrelti otu | 500 |
| Solucan | 2 |
ÖNEMLİ NOT:
1. Kromozom sayısının fazla olması bir canlının gelişmişliğini göstermez. Eğrelti otunun 500 kromozomu olması insanlardan gelişmiş olduğunu göstermez.
2. Kromozom sayısının vücut büyüklüğü ile ilişkisi yoktur. Filin kromozom sayısı 56, serçenin kromozom sayısı 60 dır.
3. Kromozom sayısının aynı olması canlılar arasında akrabalık olduğunu göstermez. İnsan ve moli balığının kromozom sayısı 46 dır. Aralarında bir benzerlik yoktur.
GEN
Kalıtsal bilgilerin şifrelendiği DNA üzerindeki görev birimlerine gen denir. Kan grubu, göz rengi gibi özellikler genlerde saklıdır.
NÜKLEOTİD
DNA’nın en küçük yapı birimidir. Nükleotid; fosfat, deoksiriboz şeker ve azotlu organik bazdan oluşur. Organik baz çeşitleri; adenin, timin, guanin ve sitozindir.
DNA’nın Kendini Eşlemesi
Hücre bölünmeye başlamadan önce kendini eşler.
Bu sayede DNA iki katına çıkmış olur. Önce çift zincirli yapı ortadan ikiye ayrılır.
Sitoplazmada bulunan serbest nükleotitler ayrılan zincirlerin karşısına uygun olacak şekilde yerleşir.
Eşler tamamlandıktan sonra iki DNA oluşmuş olur.
Bilgi
- Dünyadaki bütün insanların DNA’ları % 99,5 aynıdır. Geriye kalan fark insanların farklı özellikte olmasını sağlar.
- Bütün canlıların yönetici molekülleri vardır. Bu yönetici molekül insan, hayvan ve bitkilerde DNA, bazı mikroskobik canlılarda da RNA’dır
- Canlıların birbirinden farklı olmasının nedeni DNA molekülündeki Nükleotit sayısı ve dizilişinin farklı olmasından kaynaklanır.
