6. SINIF SOSYAL BİLGİLER YERYÜZÜNDE YAŞAM 3. BÖLÜM

İKLİMLER VE İNSANLAR

İklim: Bir yerde hava olaylarının uzun yıllar boyunca gösterdiği ortalama durumdur

Hava Olayı: Atmosferde meydana gelen yağış, nem, rüzgâr meteoroloji ile ilgili olaylara hava olayı denir
Hava Durumu: Hava olaylarının kısa süreli durumudur.

 

 İklimin insan ve doğal çevreye etkisi

gibi bir çok konuda iklim etkilidir.

 

 

 

 

 

 

 

 

DÜNYADA İKLİM TİPLERİ

1-SICAK İKLİMLER

EKVATORAL İKLİM

 

1. Yıllık sıcaklık ortalaması 25 °C ’nin üstündedir. Yıllık ve günlük sıcaklık farkı en az olan  iklimdir (1–2 °C civarında). Bu durumun nedeni sıcaklığın ve nemliliğin fazla olmasıdır.

2.  Ekvator çevresinde 0˚ ve 10˚ Kuzey ve Güney Enlemleri arasında görülür. Ekvatoral iklim, Amazon ve Kongo havzalarının büyük bir kesiminde, Gine Körfezi kıyılarına yakın bölgelerde, Endonezya ve Malezya’nın büyük bir bölümünde etkili olmaktadır.
3. Her mevsim düzenli yağış alır. Fakat en fazla yağış güneş ışınlarının Ekvatora dik geldiği tarihlerde (21 Mart – 23 Eylül – EKİNOKS TARİHLERİ) görülür.Yıllık yağış miktarı 2000 mm ‘nin üstündedir.
4. Bitki örtüsü bütün yıl yeşil kalan sık ve uzun boylu Yağmur Ormanlarıdır.

 

TROPİKAL İKLİM

 

1. 10˚-30˚ Kuzey ve Güney Enlemlerinde görülür.Tropikal iklim, Sudan, Çad, Nijerya, Mali, Moritanya, Brezilya, Venezuela, Kolombiya, Peru ve Bolivya gibi ülkelerde etkili olmaktadır.
2.  Sıcaklık ortalaması bütün yıl 20 °C ’nin üstündedir.
3. Bu iklim tipinde yaz dönemi bol yağışlı, kışlar kuraktır.Yıllık yağış miktarı 1000–1200 mm arasındadır.
4. Bitki örtüsü Savan adı verilen otsu bitkilerden ve yer yer akasya ve baobap ağaçlarından oluşur. Savanlar uzun süre yeşil kalan, gür ve uzun boylu ot topluluklarıdır. Savan bitki örtüsü içinde yeraltı sularının yüzeye çıktığı yerlerde ve akarsu boylarında görülür.

 

ÇÖL İKLİMİ

 

1. Dönenceler civarında (20-25.Enlemler) kıta içlerinde etrafı dağlarla çevrili çukur alanlarda görülür.Afrika’da B. Sahra, Ortadoğu’da Necef, Asya’da Gobi, Taklamakan, Avustralya’da Gobbon ve Gibson, Güney Afrika’da Kalahari ve Namib, Güney Amerika’da Patagonya, Atacama ve Peru yeryüzündeki başlıca çöl alanlarıdır.
2.  Gece ile gündüz arasında sıcaklık farkları çok fazladır. Günlük sıcaklık farkının 50°C yi bulduğu zamanlar olmaktadır. Çöllerdeki nem yetersizliği, günlük sıcaklık farkının büyümesine zemin hazırlamıştır.
3. Yağışlar yok denecek kadar azdır.Yıllık yağış miktarı genellikle 100mm’ den azdır.
4. Doğal bitki örtüsü bazı kurakçıl otlar ve kaktüs gibi bitkileridir.(Vaha Denilen Yerlerde) Bitki örtüsü çok zayıftır. Susuzluğa dayanıklı bitki türleri görülür.

MUSON İKLİMİ

 

1. Bu iklim,Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Çin, Japonya, (Güney Asya-Hint Okyanusu Arası) arasında yoğun olarak görülür.
2. Yıllık sıcaklık ortalaması yaklaşık 20ºC kadardır.

3. Yağış rejimi düzensizdir. Yazlar yağışlı kışlar kuraktır.
4.  Yıllık ortalama yağış 2000mm civarındadır. Yağış miktarı 10000-12000mm’ye kadar çıkabilmektedir.Bu yönüyle dünya iklimleri arasında en çok yağış alan iklim tipidir.
5.  Doğal Bitki Örtüsü,Geniş yapraklı Ormanlar’dır.

 

2-SOĞUK İKLİMLER

Kutuplara yakın bölgelerde görülen  ve sıcaklık ortalamasının düşük olduğu iklimlerdir.

TUNDRA (Kutup Altı) İKLİMİ

1. İskandinavya Yarımadasıyla, Kanada’nın kuzeyinde, Sibirya’ da ve  Grönland Adası’nın kıyı kesimlerinde görülür.
2. En sıcak ay ortalaması 10 °C yi geçmez. Kışın sıcaklık –30, -40 °C’lere kadar iner.
3. Toprak yılın büyük bir kesiminde donmuş haldedir.Kışlar çok soğuktur. Sadece yazın sıcaklığın artması ile toprağın üst kısmındaki buzlar erir ve bataklıklar oluşur.
4. Yıllık yağış miktarı 200–250 mm civarındadır.
5.  Bitki örtüsü yosun ot ve cılız çalılıklardan oluşan Tundra bitki örtüsüdür. Düşük sıcaklıklara dayanabilen otlar çalılar ve yosunlardan oluşur.

 

KUTUP İKLİMİ

1. Dünyanın sürekli olarak karlar ve buzlarla kaplı olan kutup bölgelerinde görülen iklim tipidir. Kuzey Kutbu çevresinde Grönland Adası’nın iç kısımlarında ve Antarktika’da etkilidir.
2. Sıcaklık ortalaması bütün yıl boyunca 0°C nin altındadır.Sıcaklık, çoğu zaman -40°C ye, hatta daha altına iner.
3.  Güneşlenme süresi çok uzun olmasına rağmen sıcaklık yükselemez. Çünkü güneş ışınları yıl boyunca bu bölgelere eğik açılarla gelir.
4. Dolayısıyla yağışlar son derece az ve her zaman kar şeklindedir. Ortalama yağış yıllık
5. Bu iklim bölgelerinde toprak buzlarla kaplı olduğu için bitki örtüsü yoktur.

3-ILIMAN  İKLİMLER

Yıllık ortalama sıcaklık değerleri soğuk iklimlere göre daha yüksek sıcak iklimlere göre daha düşüktür.Orta kuşakta görülen bu iklimlerde mevsimler daha belirgin olarak görülür.Bunlar

AKDENİZ İKLİMİ

1.  Akdeniz’e kıyısı olan ülkeler, Avustralya’nın güneybatısı, G. Afrika Cumhuriyetinde Kap bölgesi, Şili’nin orta kesimleri ve Kuzey Amerika’da Kaliforniya çevresinde etkilidir.Türkiye de (Ülkemizin güney ve Batı Bölgeleri) genel olarak bu iklim kuşağının etkisi altındadır.
2. Yıllık ortalama 18°C’dir. En sıcak ay ortalaması 28–30°C, en soğuk ay ortalaması 8–10 °C’dir.
3. Yıllık yağış miktarı Ortalama 600–1000 mm arasındadır.Yaz ayları kurak kış ayları yağışlıdır.Kıyı kesimlerde ılıman geçen kışlar iç kesimlere doğru sertleşir.
4. Kar yağışı ve don olayı çok ender görülür.
5. Karakteristik bitki örtüsü, kızılçam ormanlarının tahrip edilmesiyle ortaya çıkan makilerdir. Makiler, sürekli yeşil kalabilen, kısa boylu, sert yapraklı, kuraklığa dayanabilen, çalımsı bodur bitkilerdir.

 

OKYANUSAL İKLİM

 

1.  Genel olarak, 30° – 60° enlemleri arasında, karaların batı kıyılarında görülür.Okyanusal iklim Batı Avrupa, Batı Kanada ve Güney Alaska kıyılarında, Güney Şili, Avustralya’nın kuzeydoğusu ve Yeni Zelanda’da etkili olmaktadır.
2. En sıcak ay ortalaması 24–25 °C, en soğuk ay ortalaması 5-6 °C dir. Yıllık ortalama 13–15 °C dir. Yıllık sıcaklık farkları 10–15˚ ‘yi geçmez.
3. Her mevsim yağışlıdır. Nemlilik fazla olduğu için yıllık yağış miktarı 1500 mm civarındadır En fazla yağış Sonbaharda, en az yağış ilkbaharda görülür.
4. Bitki örtüsü kışın yaprağını döken yayvan yapraklı ormanlardır.

 

KARASAL İKLİM

 

1.  Genel olarak, 30° – 65° enlemleri arasında, karaların deniz etkisinden uzak iç kısımlarında ve kıtaların doğu kıyılarında görülmektedir.
2. En soğuk ay ortalaması –10 °C civarındadır. Bazı günler –40 °C ye kadar sıcaklığın düştüğü de gözlenebilmektedir.
3. Kışlar çok soğuk geçer ve uzun sürer.Yazlar ise sıcaktır.Ama kısa sürer.
4. Yıllık sıcaklık ortalaması 0 – 10°C arasında değişir. Yıllık sıcaklık farkı 20 – 40°C dır. Kar ortalama 80–90 gün toprak üstünde kalır.
5. Bu iklim bölgesinde Denizden uzaklaşıldıkça ve kutba doğru gidildikçe sıcaklıklar çok düşer. Dünyanın kışları en soğuk ve yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu bölgeleri bu iklim alanının denizlerden uzak ve daha kuzeyde olan iç kesimleri ile yüksek kesimlerdir.
6. Yıllık yağış miktarı 500 – 600 mm dolayındadır.Kış yağışları daha çok kar şeklindedir.
7. Tabii bitki örtüsü iğne yapraklı ormanlardır. Yağışın azaldığı kesimlerde de bozkırlar (step) görülür.

STEP (Bozkır) İKLİMİ

1.  Step iklimlerinde yıllık ortalama sıcaklık 10° – 12°C, sıcaklık farkı ise 15 – 30°C’dir.
2. Yıllık yağış miktarı 300 – 500 mm’dir. Step iklimlerinde en fazla yağış ilkbaharda ve yaz başında düşmektedir.
3. Tabi bitki örtüsü yağışlı  mevsimde yeşeren, kurak mevsimde sararan step (bozkır)’tir.

 

DÖRT MEVSİM TÜRKİYE

ÜLKEMİZDE ÜÇ FARKLI İKLİM TİPİNİN GÖRÜLMESİNİN NEDENLERİ

Coğrafi konum:Ülkemizin kuzey yarım kürede olduğu için güneyinden kuzeyine gittikçe yıllık sıcaklıklar azalır.

Yükselti:Yükselti arttıkça ortalama sıcaklık düşer ve kışlar daha sert geçer.

Denize göre konum:Ülkemizde denize yakın yerlerde  yaz kış sıcaklık farklarının az olduğu ılıman iklim görülür.Denizden uzaklaştıkça karasal iklimin etkileri görülür.

Dağların uzanış şekli:Ülkemizin kuzeyi ve güneyinde(Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde) dağlar denize paralel uzandığı için denizin yumuşatıcı etkisi içerilere kadar sokulamaz.Ege Bölgesinde ise dağlar denize dik uzandığı için buradaki deniz etkisi  içerilere kadar sokulabilir.

1.Karasal İklim

• Bu iklim tipinde yazlar sıcak ve kurak,kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır.
• Yaz ile kış arasında sıcaklık farkı fazla, yağışlar genellikle ilkbahar ve kış mevsiminde gerçekleşmekte, yazın kuraklık egemen olmaktadır.
• Bu iklim; İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri ile Trakya’nın iç kısmında hüküm sürmektedir.
• Tabi bitki örtüsü Bozkır (Step) dir.
• Karasal iklimin oluşmasında temel etken deniz etkisine kapalı olmaları-dır.Fakat yükselti, yer şekli özellikleri ve enlem gibi faktörlerin etkisiyle karasallık derecesi bölgeden bölgeye, hatta yöreden yöreye değişiklik gösterir.

2. Karadeniz İklimi

• Bu iklim tipinde yazları serin,kışları ılık ve her mevsim yağışlıdır.
• Bu iklim tipi Karadeniz Bölgesi’nin kıyı ve dağların kuzeye bakan kesimleri ile Marmara Bölgesi’nin Karadeniz kıyı kuşağında etkilidir.
• Yaz ile kış arasındaki sıcaklık farkı fazla değildir.
•  Doğal bitki örtüsünü Ormanlar oluşturur.

3. Akdeniz İklimi:

• Bu iklim, Ege Bölgesi’nin büyük bir bölümü ile İç Anadolu’nun batı kesiminde ve Akdeniz Bölgesi’nde Torosların güneye bakan kesimlerinde etkilidir.
• Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.Kıyı kuşağında kar yağışı ve don olayları nadir olarak görülür.
• Kıyı kuşağının doğal bitkisini, her zaman yeşil olan makiler oluşturur.
• Yaz yağışlarının yıllık toplam içindeki payı %5.7 dir. Bu yüzden bölgede yaz kuraklığı hakimdir.